انجمن تخخصصی باغستان سنتی قزوین .خانم مهندس شکوه کرمانشاهی

منتشر شده در پنج شنبه, 23 آذر 1396 17:20 |

| بازدید: 2

حفظ واحیای باغستان ستنی قزوین با مدیریت موفق سرکار خانم مهندس شکوه کرمانشاهان

انجمن تخخصصی باغستان سنتی قزوین .خانم مهندس شکوه کرمانشاهی

انجمن تخصصی باغستان سنتی قزوین؛ «توسعه حیات شهر»

انجمن توسعه حیات شهر، با هدف تلاش برای حفط و احیای باغستان سنتی قزوین در سال 1393 شروع به فعالیت کرد. این انجمن محیط زیستی، جهت نیل به این هدف، سه دسته فعالیت را در دستور کار خود قرار داد: فعالیت های پژوهشی، فعالیت های ترویجی-آگاهی رسانی و فعالیت های مربوط به رصد اقدامات سازمان های مرتبط و پیگیری مطالبات عمومی.

باغستان سنتی قزوین، با قدمت بیش از هزارسال و با وسعت حدود 2500 هکتار، از سه طرف شهر قزوین را دربرگرفته است. باغستان سنتی، مجموعه ای است بسیار زیبا از باغات در هم تنیده و بی حصار که درختان بادام، پسته و بهترین بوته های انگور را در خود جای داده است. باغستان سنتی، مهمترین شاخصه ی محیط زیستی استان قزوین است که تاثیری فرااستانی دارد و یک تنه در برابر هجوم ریزگردها و آلودگی های صنعتی ایستاده است.

اهمیت باغستان سنتی وقتی بیشتر آشکار می شود که بدانیم اکوسیستم منطقه و در نتیجه تمدن در شهر قزوین بر پایه ی باغستان شکل گرفته است. مجموعه ای شگفت و بی نظیر که نشان از هوشمندی ساکنان شهر در تعامل با منابع زیستی خود از راه تبدیل تهدیدهای طبیعی به فرصت زندگی دارد. حسین بشارت در کتاب "شهر من یزد" به این نکته ی بسیار مهم اشاره می کند که " تمدن بشری از مناطقی آغاز شده است که کار و کوشش ساکنان آن سرزمین ها نتیجه بخش بوده است." بنایراین می توان نتیجه گرفت که تمدن شهری در قزوین بر محوریت باغستان شکل گرفته است. باغستان سنتی به دلیل نگرش و سیاست های غلط در دهه های اخیر با تخریب نگران کننده ای مواجه بوده است. بخشی از این تخریب به دلیل آن است که با ورود پول های نفتی، باغستان از محوریت اقتصادی شهر خارج شد. اما آنچه پرداختن به باغستان را به یک ضرورت تبدیل می کند، این است که باغستان هنوز در تامین شرایط زیستی در قزوین، نقش حیاتی دارد.

نقشه ای که از شهر قزوین و باغستان در سال 1915 میلادی ترسیم شده است، نشان می دهد که 100 سال پیش مساحت باغستان در گرداگرد قزوین، حدود شش برابر مساحت شهر بوده است (شکل 2). این در حالی است که بر اثر توسعه ی بدون برنامه و نامتوازن شهر، جمعیت قزوین در دهه های اخیر چندین برابر شده و وسعت باغستان تقریبا به نصف، تقلیل یافته است.

یکی از مشهورترین ارجاعات تاریخی در این مورد، مربوط به سفرنامه ی ناصرخسرو است که قزوین را "شهری در میان باغ" توصیف می کند. باغستان، همچنین مجموعه ای ارزشمند از رفتار ها و سنن مردم این سرزمین را در خود جای داده است . بعبارت دقیق تر، باغستان بعنوان اساسی ترین عنصر اکوسیستم قزوین، رفتار انسان ها را در این منطقه شکل داده و هویت اجتماعی مردمان قزوین را رقم زده است و به همین اعتبار در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده و در فهرست ثبت جهانی قرار دارد.

- تبدیل تهدید سیلاب به فرصت زندگی از طریق شیوه ای منحصر بفرد از آبیاری سیلابی

شاید مهمترین شاخصه ی باغستان شیوه ی مدیریت آب است که دانش بومی آب را در قزوین شکل داده است. شیوه ی آبیاری باغستان، به تایید متخصصین داخلی و خارجی، در دنیا منحصر بفرد است.

قزوین به دلیل قرار گرفتن در حاشیه ی البرز همواره در معرض سیلاب های فصلی قرار داشته است. گذشتگان ما با هوشمندی، این تهدید را با احداث باغات دور تا دور شهر تبدیل به یک فرصت ارزشمند کرده اند. باغات باغستان بصورت حوضچه هایی در کنار هم قرار گرفته اند و با کرت (مرز) هایی به ارتفاع 0.5 تا 1.5 متر از هم جدا می شوند.

باغات، در فصل بارندگی، به نوبت تا ارتفاع کرت ها پر از آب می شوند و این آب به مرور در خاک نفوذ می کند. درختان باغستان و بوته های انگور، با همین یک بار آبیاری به حیات خود ادامه داده و بهترین محصولات را به بار می آورند. علاوه بر این نفوذ تدریجی آبی که می توانست هدر برود، سفره های زیرزمینی را تغذیه می کند. همچنین سیلاب، مواد غنی کوهپایه را به باغستان هدایت می کند و خاک باغستان دائما بازسازی می شود. از این رو طی بیش از هزارسال خاکی بسیار حاصلخیز شکل گرفته است که در دسته مرغوب ترین خاک های کشاورزی قرار می گیرد.

باغستان همچنین با وسعت 2500 هکتار درختانی با چترهای گسترده، علاوه بر ارزش اکولوژیکی که برای شهر دارد، با قرار گرفتن بر سر راه ریزگردهای کانون ریزگرد بویین زهرا، منطقه را در برابر این ریزگردها تا حد زیادی محافظت می کند. تنوع ژنتیک بالا، داشتن درختانی که به تنش خشکی مقاوم هستند و تنها در دو ماه از زمستان و یک ماه از بهار آب می خورند و صدها سال قدمت دارند از دیگر مواهب ارزشمند باغستان است.

باغستان سنتی قزوین؛ میراثی تاریخی، فرهنگی، اجتماعی

باغستان سنتی قزوین علاوه بر تاثیر بسیار مهمی که بر شاخصه های محیط زیست داشته و دارد، در طول تاریخ تا به امروز اثر بی بدیلی در کیفیت زندگی اجتماعی در شهر قزوین داشته است. هوشمندی گذشتگان ما در مدیریت امکانات محیطی خود به گونه ای پایداری را لحاظ کرده است که سیستم مدیریت آن تا به امروز زنده و جاری حفظ شده است. این سیستم مدیریت شامل مدیریت آب، مدیریت نیروی انسانی و مدیریت شهر بوده است و از این رهگذر، هویت ویژه فرهنگی را نه تنها در محیط باغستان بلکه در شهر شکل داده است. بعبارت دیگر روابط انسانی و رفتارهای اجتماعی در قزوین کاملا متاثر از باغستان بوده است. یکی از نمونه های زیبای رفتار اجتماعی در باغستان، نوبت دهی آبیاری بر اساس طومار آب است که قرن ها رعایت شده است. هنوز هم باغداران، آبیاری باغات را بر مبنای طوماری که ممهور به مهر حمداله مستوفی است انجام می دهند. سیستم تقسیم آب باغستان سنتی بر مبنای دانش بومی آب نیز به تازگی بعنوان میراث ناملموس در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. نکته ای که بسیار حائز اهمیت است آن است که از دست رفتن باغستان باعث می شود این نوع منحصر بفرد از زیستن اجتماعی در تاریخ گم شود.

v بخشی از فعالیت های انجمن توسعه حیات شهر بعنوان انجمن تخصصی یاغستان سنتی قزوین در دو سال گذشته:

فعالیت های پژوهشی

ü مطالعه و تحلیل منابع و مستندات موجود در ارتباط با باغستان سنتی قزوین

ü برگزاری چندین همایش و کارگاه داخلی با حضور متخصصین محیط زیست، 1394 و 1395

ü برگزاری کارگاه باغستان در کنفرانس بین المللی "آب سرچشمه ی زندگی" با حضور اساتید دانشگاه های آلمان، مصر و ارمنستان و اساتید و متخصصین داخلی و مسئولین ذیربط؛ شامل بازدید باغستان، سخنرانی های علمی در معرفی باغستان و مدیریت آب در باغستان و بررسی چالش های امروز آن از منظر توسعه پایدار در پنل تخصصی، آبان 1394

ü چاپ مقاله در کنگره تاریخ معماری و شهرسازی، 1395

ü پایان نامه ی کارشناسی ارشد (در حال انجام)

فعالیت های ترویجی

ü برگزاری مراسم پنجاه به در و مستند سازی آن با همراهی تشکل های محیط ریست استان در اردیبهشت 1394

ü عقد تفاهم نامه ی همکاری با انجمن فرهنگ قزوین، افق، و همراهی با این انجمن در برگزاری مراسم پنجاه به در، اردیبهشت 1395

ü برگزاری مراسم گلگشت باغستان به مناسبت روز درختکاری، 14 اسفند 1394، با حضور و همکاری کلیه تشکل های محیط زیست استان قزوین و شبکه ی تشکل های محیط ریست استان

ü برگزاری مراسم گلگشت باغستان برای دومین سال پیاپی به مناسبت هفته ی درختکاری، 20 اسفند 1395، بصورت کاری مشترک با انجمن کودک و محیط ریست (قسم) با حضور و همکاری تشکل های محیط زیست، میراث فرهنگی، معماری...و با همکاری فعالان حوزه ی کودک از جمله شبکه دوستداران کودک و موسسه کودکان آسیا

ü برگزاری مسابقه ی عکس باغستان

ü برگزاری پیاده روی هفتگی باغستان، صبح روزهای جمعه از ابتدای پاییز 1394

ü کنش موثر با همراهی دیگر تشکل های زیست محیطی در برابر کاشت بلوط در پارک ملی باراجین که گونه ای غیر بومی محسوب شده و می توانست تبعات بسیاری به همراه داشته باشد

ü معرفی باغستان سنتی قزوین در سطح استانی و ملی و جلب همراهی دیگر تشکل ها و اتحادیه های مرتبط با باغستان برای رایزنی با مسئولین محلی و ملی جهت حفظ و احیای باغستان سنتی قزوین

ü عکاسی و فیلمبرداری از باغستان و از مراسم مردمی در باغستان از جمله مراسم "پنجاه به در" و گلگشت باغستان

ü جلب همراهی 70 تشکل مردمی محیط زیست و میراث فرهنگی با همکاری انجمن "دوستداران یادمان ها" برای انتشار بیانیه ی حفظ و احیای باغستان سنتی در سفر هیات دولت به قزوین

ü تهیه ی طومارها و ارائه ی نامه های متعدد خطاب به نهادهای مسئول با امضای تعداد زیادی از شهروندان محترم و شریف قزوین در اعتراض به تخریب هایی که در عرصه و حریم باغستان انجام شده و می شود. از جمله تهیه و ارائه و پیگیری نامه ای خطاب به استاندار محترم وقت در سال 1393 در اعتراض به تخریب های مستقیم و غیرمستقیم احداث پل قدس با 900 امضا که متاسفانه با پاسخی از سوی مسئولین وقت همراه نشد.

ü اعتراض وسیع و موثر به مکان گزینی ایستگاه میانی زباله در حریم باغستان به همراه انجمن دوستداران یادمان ها ی ماندگار، انجمن طبیعت و اندیشه، کمپین حمایت از باغستان سنتی و اتحادیه ی باغداران

اسفند ماه یکهزارو سیصد و نود و پنج