بانو فرخنده ساوجی،

شاعر ومداح اهل بیت

مقاله :دکترای ۱-آزاده شریفی۲ -سعیده قندی

چکیده

فرخنده ساوجی از شاعران زن اواخر عهد قاجار دوور رضا شاه از نظر سبک شناسی از زمره شاعران بازگشت ادبی به شمار می آید. دیوان کم حجم وی که نخستین بار در ۱۳۷ به چاپ رسیده منحصرا" به نعمت ومناقب پیامبر (ص ) وامام آن شعیه اختصاص دارد واو راباید از پیشگام آن شعر زنان به شما آورد. در این مقاله نخست به جایگاه زنان درشعر فارسی وتوی ین موقعیت وی در میان شاعران شیعه بررسی شده است: عمده مضامین اشعار وی مدح امامان شعیه خاصه حضرت علی (ع) ، مرثیه سرایی برای شهدای کربلا بویان احساسات پرشور زنی شعیه مذهب است. درشعر وی عنصر احساس غلبه دارد ود وی از سرودن اشعار مذهبی شفاعت وبیانگری است نه تبلیغ یا دفاع از عقاید. در نهایت ، کیفیت اشعار وری از مهمترین ویژگی های سبکی وی ذکرشده اند. اگر چه شعر فرخنده ساوجی از نظر کیفیت بیان ، انتخاب واژگان ونوجونان اشعار کاملا"

------------------------------------------

1- داشجوی دکتری دانشگاه تهران . ایران

۲. دانجیر دکتری دانشگاه تربیت مدرس . تهران . ایران

متوسط وری موارد دادی ضعف تالیف است، بیان احساسات شیعی وچاپ آن به عنوان شاعر زن جایگاهی قابل بررسی برای وی رقم زده است.

کلید واژه ها : فرخنده ساوجی ، شعیه بازگشت ادبی ، زن ، تقلید

مقدمه

امروز تعداد شاعران زنی که دیوان ود تر دارند، اگر بیشتر از مردان نباشد کمتر از آن نیست وبایی همین تصور این که کمتر از صد سال پیش در همین سرزمین سواد خواندن ونوشن فضیلت وزیر محسوب می شده است (نه امیری بدیهی ) کمی دشوار است.

از شاعران زن ادبیات کلاسیک تنها از چند تن نام ونان چون سطری بر جای مانده است که ار آن میان باید به رابعه بنت کعب قدری بلخی (قرن ۴ ) ومستدات گنجی (قرن ۵و۶ ) اشاره کرد.

درونه به شعر زنان ، باید در نظر گرفت که چند تعداد شاعران زن که از ایشان بیتی براه مانده یا نامی در تذکره ها آمده است بسیار معدود (حدود ۴۰۰ تن ) است، اما این زنان با وجود تبعیض وار های اجتماعی واخلاقیات متداول که شعر گفتن زنان راناپسند می داشت وبا پنهانی دور خفا اشعاری سروده اند وبه ای سنگینی برای سرودن خود پرداخته اند.

زنان شاعری که از دربار قاجار سر بر آوردند واشر اف زاده بودند وبه همین دلیل جهان بینی محدودی داشتند . فاطمه قره العین (زرین تاج ) از شاعران زنی است که درقزوین بالید تحصیل کرد، سپس به عقآید شیخیه وبابیه گرایید وبه فرمان ناصرالدین شاه به قتل رسید. شعر مشهور " گر به به تو افتد نظر چهره به چهره آرو به رو " از سروده های منتسب به واست.

پس از مشروطه وبه عنوان یکی از نتایج بیداری اجتماعی، زنان ونیز تلاش کردند تا حضور خود در عرصه شاعری را تثبیت نمایند وری زنان پیشگام به چاپ اشعار خود روی آوردند که با نوی ساوجی نیر یکی از آنها ست. دیگر بانوان شاعر این گروه عبارتند از : فخر عظمی ارغوان(مادر مرحوم سیمین بهبهانی )، نیما سلماسی ، عالمتاج (ژاله ) قا ئم مقامی ومهمترین ، ایشان پروین اعتصامی . همه شاعران به لحاظ سبک شناسی به آخرین نسل" بازگشت ادبی " تعلق دارند.

از آنجا که توجه به ادبیات زنان ورود های ایشان تنها در سده اخیر وبه ویژه پس از پروین اعتصامی مطرح شده است، برخی محققانه چنین باز نموده اند که پدیده ای به نام" شعر زنانه " وجود دارد والا با ( شعر وادب یا مردانه ) متفاوت است. تاثیر فمنیسم غربی به ویژه شاخه سوسیالیستی آن برین. اندیشه وطرز فکری به مراتب بیشتر از نظریه پردازی های تاریخ ادبیات بوده است. هرچند می توان عناصری از " زنانگی " و مفهوم" مادری " را شعر زن بازیابی کرد ویا به تعبیر شاعرانه ادبیات وشعر را راساسا" زنانه دانست، اما نقد ادبی نوین رویگری پدیدار شناختی پیشنهاد می کند که مولف رابه کناری می نهد وتناسل خود اثر را درنظرگرفتن می گیرد. در چنین رویگری ، مولف نیز پس ازتولید اثر تنها یکی از خوانندگان آن محسوب میشود وزیری بر دیگر خوانندگان نداد. واضح است که درین. رویگری جایگاهی برای مقوله ای مانند جنسیت وجود نداد و طرح چنین مسائل اصولا" بی معنی است.

تاریخ مقدمه چاپ نخست دیوان بانو ساوجی ۱۳۰۷ هجری شمسی است،یعنی دوره اول پهلوی، بنابراین در زمان چاپ اینشده اشعار بسیاری مردان ایرانی هم حتی سواد خواندن ونوشن نداشته اند، چه رسد بهشهر سرودن وچاپ دیوان اشعار.

فرخنده ساوجی شاعر زن است واهیمیت وی از جهت اقدام به چاپ اشعار است.درپستوهاوحرمسراها شعر های زیادی خوانده ورود می شده اند مومن است بسیاری ازای اشعار پخته تر وبه تر از اشعار بانو ساوجی بوده باشند، اما به دست ما نرسیده، بنابر این جسارت وی در چاپ دیوان شعر - در زمانی که این کار نه مرسوم است و نه مقبول -نامی راشایسته برجاماندن درمیان شاعران فارسی زبان می کند.

مرور پیشینه ها

تاکنون تحقیقات بسیاری در باره شاعران زن انجام شده وزنی واشعارشان بررسی شده است، اما نگارنده پس از تحقیق در مجلات وسایل های معتبر با پژوهشی در زمینه ساوجی برخورد نکرده وتاکنون مطلب منسجم می درباب اشعار وی منتشر نشده وی آن وی نیز از مدت ها پیش تجدید چاپ نشده است.

روش شناسی

این نوشتار با استفاده از شیوه کتابخانه ای وبه روش تحلیل متوالی با روید توصیفی - تحلیلی انجام شده است.

۲-فرخنده ساوجی، شاعر شیعه ومداح اهل بیت

شعر ، یکی از مهم ترین رسانه های جهان کهن بود وشاعران تلاش می کردند با زبان شعر عقیده واحساس خودرا درسطح وسیع بپراکنند وآن را جاودان سازند.

توجه به این جنبه از کاربرد شعر در کلام پیامبر (ص ) وامام آن شعیه بسیار است. تشویق های ائمه معصومین(ع ) به خاطر اثر بخشی شعر همواره شعری متعداد رابرای نی داشت درباره فضائل مناقب آن بزرگوار آن بسرایند.

امام صادق (ع ) فرموده اند "هرکس شعری برای حسین بن علی (ع ) بگوید وپنچاه نفر رابگریند ، بهشت اورست. ....).........

ادامه دارد ارمنابع پیوست بهرمند شوید..