شناخت الویر بخش خرقان /نورالدین اسلامی

شناخت الویر بخش خرقان

بخش سوم

الویر :

دست نوشته : اقای نورالدین اسلامی الویری

با سلام

در ارتباط با الویر چه بنویسم ؟
اگر بنویسم الویر یکی از
روستاهای باستانی بخش خرقان است حق دارید که بگویید این را که می دانیم.
نوشته وگفته آن است که منشا تحول ودگرگونی در
احوال ورفتار ها شود وشرایط بهتر وآگاهی های بیشتری را برای خواننده فراهم نماید.
الویر تا هفتاد هشتاد سال قبل مرکز آموزش و صنعت
بخش خرقان وبعضا بخش زرندو نوبران بوده
بیشتر مکتب خانه های روستاهای این منطقه توسط
الویری ها اداره میشده
در الویر چندین باب نجاری ،
آهنگری، کفاشی ، رنگرزی و..
دایر بوده که روستاهای دیگر
نیاز های خود رادر این زمینه
از الویر تامین می کردند.
مرحوم‌آقای فخاریان که قبل ازانقلابسمت معاون آموزش وپرورش را داشت به من گفت: ( من در تحقیقاتی که
کرده ام بیشتر صنعت کاران حول وحوش ساوه وبخش های تابعه اصالت الویری دارند)
من دوره‌دبیرستان را در مدرسه دارالفنون تهران طی
کردم دبیر درس تاریخ ما به
نام جلال الدین شریفیان بود
او از شاگردان خواست تحقیقی در رابطه با شهرستان خود انجام ودر قالب کنفرانس ارائه نمایند
که تکلیف من شهرستان ساوه بود.من‌تا ان سال شهر
ساوه را ندیده بودم زیرا امد وشد الویری ها مستقیما به
تهران بود تنها فردی که مجبور بود حد اقل در مه یک بار به ساوه برود پدر من بود
که مسئولیت مدرسه الویر را
به عهده داشت وسر برج برای گرفتن حقوق به ساوه
می رفت.
برای موضوع کنفرانس درسی نتوانستم مطالب مهم
تهیه کنم ناعلاج در روز مقرر
پس از توضیحی در رابطه با
موقعیت جغرافیایی ساوه
موضوع سخن را به الویر
بر گرداندم و ویژگی های‌
این ده باستانی بالاخص در
زمینه گویش و کار وکوشش
را بیان کردم که برای دبیر وهمکلاسی ها خیلی خوش آمد و نمره ممتازی هم گرفتم
بعد از گذشت شصت سال از
ان تاریخ اکنون برای اجابت
دستور حضرتعالی مانده ام که در رابطه با الویر چه بنویسم که برای شما تازگی
داشته باشد
الویر در گذشته محل کار وکوشش بود . این ده
چندین مزرعه با نام‌های زیر
دارد:
- قصبه که آب ان از یک رشته قنات قدیمی تامین می شود. آب این قنات شیرین وگوارا است زمین های زیر
کشت این قنات تا چند سال پیش محل کشت گندم ، جو
وانواع صیفی جات از قبیل
سیب زمینی ؛ لوبیا و.... بود
که اهالی در رابطه با تامین
این محصولات خود کفا بودند. در سالهای اخیر بدون هدف این زمین های مرغوب
تغییر کاربری داده شده
۲- مزرعه کیجونKeyjon
آب این مزرعه از رودخانه محلی تامین می شود . در الویر یک رودخانه محلی است که در فصل بارندگی مسیل بخشی از آبهای سطحیبخش خرقان از غرب
به شرق است. در فصل غیر
بارندگیدر این رودخانه حد اقل به اندازه پنج شش جوی
آب جریان داردکه از چشمه هایمحدوده الویر می جوشد

آب مزرعه کیجون از این رودخانه تامین می شود
متاسفانهدر سالهای اخیر به بهانه نبود نیروی انسانی کار
این مزرعه لم یزرع وبلا استفاده شده که من عمده اشکال را در عدم مدیریت
می دانم
مزرعه‌های دیگر با نام های
گیروا، زرشک ؛ مونگان چشمه
کوپین و... نیز سر نوشت
کیجون را دارند
بلی الویرساختمان وخانه های الویر از نظر شکل ظاهری وفیزیکی تغییر چشمگیر دارد وبعضا با
ساختمان های شمال شهر تهران رقابت دارد که برای
مهاجرین افغانی اشتعال را
در بر دارد اما الویری ها باید
در جای دیگر پول به دست آورندودر الویر پیاز وسیب زمینی را از وانتی ها بخرند
این است موقعیت فعلی الویر

بخش دوم
الویر را بیشتر بشناسیم :
جنوب وجنوب شرق الویر
کوهستان‌است ونام کوه ها و
قله ها به شرح زیر است:
- کوه ملا
کوه اسپی
این دو کوه به فاصله کم وبه موازات هم‌در جنوب الویر در
مسیر الویر‌به رازقان قرار دارندوخاکی سنگی هستند
منبع اب الویر در دامنه‌کوه ملا ودکل مخابرات سر کوه
اسپیEspi نصب شده است
- کوه اردشین
این کوه بین الویر وبلوبند قرار دارد
- کوه دونزده پرون
کوهی که الویر در دامنه ان
قرار دارد .
حد فاصله کوه ملا وکوه
دونزده پرون
DUNZDAH PARON
دره چورونگه‌
DARACHORONAGA
نام دارد که در فصل بهار با
ذوب شدن برف ها در آن اب جاری می شود
در گذشته از نیمه دوم اسفند
تا سیزده بدر هر روز بیشتر
روزهابه دامنه کوه این دره
که روبه روی آفتاب است
می رفتند وبا دایر کرن بساط
چای ونواختن دف وخواندن
ترانه محلی وقت گذرانی وشادی می کردند .
- کوه پلنگ کشته :
در امتداد شرقی کوه دونزده
پرون است. گردنه ای به نام
سیا گدوک در پایین دست این که است .
تا چند سال پیش در این گردنه قله سنگی به ابعاد
حدود ۲×۳ وجود داشت که
دریکی از سطوح ان دو پنجه‌
دست انسان حک شده بود ودرکناران تپه ای ماسه وسنگریزه بود که در این سالهاتوسط انان که به دنبال گنجینه زیر خاکی هستند سنگ وتپه مورد اشاره از
هم پاشیده ونابود شده اند
- کوه زرشک
- کوه وندار
کوه کاه
- کوه کوپین
کوه زر زندر
کوه های متصل به هم ودر حد فاصله بین الویر و ویدر
قرار دارند
در این کوه ها انواع گیاه های
دارویی می روید از جمله این
گیاه ها :
بالجهBALEJA
زرنگیا ZERNGIYA
است.
که هدو از گیاه های نادر وبا
ارزش هستند ودر جاهایی که
من گشته ام مانند کردستان در انجا ندیده ام .
الویری ها بالج را برای مداوای رماتیسم وانگم یا شیره آن را برای رفع درد
دندان وزرنگیا را که بوی
فوق العاده دلچسب دارد در
اب دوغ خیار مصرف می کنند.
چند سال است که سا کنین
دیگر نقاط مخصوصا از ساوه
پی به وجود این گیاه ها برده اندکه اگر چاره اندیشی نشود ریشه کنی ونابودی این گیاه
هادور از تصور نیست.

-----------------------------------

الویر :

تحقیق وپژوهش : اقای نورالدین اسلامی الویری

۱- معرفی الویر :

الویر در بخش خرقان در فاصله۷۰ کیلو متری شمال غرب ساوه و۱۵۰ کیلو متری
غرب تهران قرار
الویر از نظر لغت از گروه کلمات البرز والوند است که از دو جز ( ال)و ( ویر ) تشکیل شده است که ال به معنای سنگ و ویر به معنی یاد وخاطر بوده وروی هم الویر
معنای کوه یادمان را در بر دارد همچنانکه البرز به معنای
کوه بلند والوند معنای کوه گسترده را دارند .
از قراین چنین بر می آید که
الویر نخست نام کوه بوده که ده در دامنه آن قرار دارد وبا گذشت زمان این نام برای ده جا افتاده است . بنابر این با توجه به همخوانی نام الویر با البرز والوند پیشینه تاریخی این ده نیز در حد قدمت تاریخی البرز والوند است واز این رو می توان گفت الویر یکی از باستانی ترین روستاهای ایران بوده و گویش الویری نیز از جمله گویش های اصیل ایران است .
گویش الویری با گویش های
کردی ، اورامی ، لری و پاره ای از گویش های مناطق مرکزی ایران اشتراکات لغوی
دارد
اهمیت گویش های باستانی در آن است که علاوه بر حفظوانتقال فرهنگ گذشته
با بهره گیری از قواعد و واژگان این گویش ها می توان جایگزین های مناسبی
برای کلمات دخیل ساخت و
زبان فارسی را در برابر تهاجم کلمات واصطلاحات
زبان های بیگانه امنیت بیشتر بخشید . علاوه بر این
حفظ گویش های باستانی می تواند زمینه مناسبی برای
تحقیق وتبیین آثار گذشته باشد تا درک درستیاز آثار گذشته به دست آید به عنوان مثال:
سعدی گفته :
چنان خشک سالی شد اندر دمشق
که یاران فراموش کردند عشق
بخوشید سرچشمه های قدیم
نماند آب جز آب چشم یتیم

در پاره ای از نسخه ها ی جدید دیوان سعدی بخوشید

خشک شد معنی شده که درست نیست . این اشتباه از
آنجا ناشی شده که تصحیح کنندگان دیوان یا نقل کنندگان قصیده از معنای کلمه ( خوش khush ) درک درست ندارند .
خوش آن مقار آبی است که در جوی روان است اما از بالا دست قطع شده . این کلمه در گویش الویری به کار
می رود . هنگامی که کشاورزی مشغول آبیاری است وآب جوی یا نهر از حد
معمول کمتر است در پاسخ
علت کم بودن می گوید :
( خوش ) است یعنی از بالا دست قطع شده وته ماند است
در شعر سعدی نیز منظور از
بخوشید(bekhushid )
خشک شدن چشمه ها نیست
بلکه کم شدن وبه مراحل پایانی رسیدن مورد نظر است چه اگر چشمه ها بطور کلی خشک شده بود دیگر حیاتو زندگی وجود نداشت
چه بسا در ترجمه بعصی از کتیبه ها وسنگ نوشته ها
باستانی نیز چنین اشتباه هایی رخ داده باشد که برای
اطمینان توجه به گویش های
باستانی ضروری می نماید

ویژگی هایگویش الویری:

فعل در گویش الویری :

الف . متمایز بودن ساختار
فعل لازم ومتعدی

از خصوصیات گویش الویری
متمایز بودن ساختار فعل لازم ومتعدی در صیغه های
ماضی است :
در فعل لازم ضمایر متصل فاعلی بعد از بن یا ماده فعل
قرار می گیرد اما در صیغه های ماضی افعال متعدی ضمایر متصل فاعلی قبل از
ماده فعل قرار دارند
۱- مثال برای فعل لازم :

بوشتم ( bavashtem )

بوشتی ( bavashtey )

بوشت ( bavashta )
بوشتیون(bavashteyon )
بوشتیایا(bavashteyaya )
بوشتنده( bavashtenda )
دویدم ، دویدی ، دوید
دویدیم ، دویدید ، دویدند
همانطوریکه ملاحظه می شود در این فعل لازم ضمایر
م ، ی. ، - یون ، یایا و. نده
در پایان یعنی بعد از بن فعل
قرار دارند

آقای نورالدین اسلامی الویری

بخش دوم
ویژگی های گویش الویری
۱- جنس( مذکر ومونث )
یکی از ویژگی های گویش الویری متمایز بودن جنس است .
علامت تانیث a وya است که در انتهای کلمه قرار می گیرند
در موارد زیرمونث و مذکر از هم متمایز هستند :
- در اسم های مربدط به جنس مذکر و مونث
- در سوم شخص مفرد ضمایر شخصی و اشاره
- درسوم شخص مفرد ماضی نقلی وبعید افعال لازم
( استثنائا در ماضی مطلق دو
مصدر بشیندن و بومیندن )
- در سوم شخص مفرد زمان حال و مستقبل افعال
لازم ومتعدی
بطور کلی ضوابط زیر بر
تفکیک مذکر و مونث حاکم است :

الف - اسامی مذکر
۱- اسم های مختوم به ای( i ) مانند :
چالی ، قالی ، داری ، وازی و..
۲- اسم هایی که حرف پایانی آنها ساکن است مانند:
ناف ، پور ، اشکم
۳- اسم هایی که به ضمه (o ) ختم می شوند مانند:
پلو palo ، ‌سوهوsoho
۴- اسم هایی که به ( u ) ختم می شوند مثل :
چو. و. باهو،
مو و سورو

ب- اسامی مونث:
۱ - اسامی مختوم به
تکواژ ( ya ) مانند
ویه. ، بالشمی یه
۲‌- اسم های یک هجایی‌ مختوم‌به ضمه‌مانند‌:
شو ، خو ،

قیود در گویش الویری:

در گویش الویری جای قیود بعد از مفعول است اما اگر تاکید مد نظر باشد قید در
آغاز کلام آورده می شود .
انواع قیود عبارتند‌از:

الف قید مکان :

انده anda. اینجا

یو هن (yohon ) آنجا
ب - قیود زمان :

آرو‌( àru ) امروز

سهر‌( sahar ) فردا

پسبا ( pasaba ) پس فردا

پسینش ( pasinesh ) پس فردا

-او پسینش( u pasinesh
پسون فردا
- ام شو ( am sho ) امشب

- فردا شو ( farda sho )
فرداشب
- پس فردا شو ( pas farda sho ) پس فردا شب

- ازیره ( azira ) دیروز
ازیرکه( aziraka ) دیروز

اپره ( apara ) پریروز
اپرکه( aparaka ) پریروز

پس اپره( pas apara )
پس پریروز
پس اپرکه‌( pas aparaka )
‌ پس پریروز

- ازیر شو ( azir sho )
دیشب
- ازیر شوکه( azir shoka )
دیشب
- اپره شو( apara sho )
پریشب
- اپره شوکه ( apara shoka ) پریشب

ام‌ساله ( am sala ) امسال

ام سالکه( amsalaka )
امسال
پاره ( parab ) پارسال
پارکه ( paraka ) پارسال

پیراره( pirara ) پیرار سال

پیرارکه( piraraka ) پیرار سال

بخش سوم .
پیشینه فرهنگ در الویر :

سواد وآموزش در الویر سابقه دیرینه دارد. قبل از تاسیس مدرسه به سبک امروزی امر آموزش توسط مکتب خانه ها انجام‌ می گرفتکه مکتب خانه های
دایر در الویر به شرح زیر بوده اند:

- مکتب میر زا محمد علی( جد پدر بهاالدین خرمشاهی )
- مکتب میرزا محمود ( نوه پسری میرزا محمد خوشنویس الویری صاحب نامه بی نقطه )
۳- مکتب میرزا حسن شرفی
۴- مکتب میرزا حسن کمالی
۵- مکتب میرزا علی آقا الویری( جد پدری مهندس مرتضی الویری شهر دار اسبق
تهران)
۶- مکتب ملا‌علی اعظم ( در
این مکتب شیوه تعزیه خانی نیز آموزش داده می شده)
۷- مکتب میرزا علی آقا‌امتیاز
۸- مکتب شیخ علی
۹- مکتب ملا نوح
۱۰- مکتب ملا خدیجه
۱۱- مکتب ملا سیده صغرا
۱۲‌- مکتب ملا‌شوکت

الویر روستای خورده مالک
بوده وهر خانواده صاحب ملک ومتکی به درآمد خود
بوده واز این رو در زمینه تعلیم وتربیت فرزندان خود
محدودیتی‌نداشته اند بلکه
به گونه ای در مورد‌ سواد
آموزی بین خانواده ها رقابت
نیز بوده وبه همین جهت در
بین گذشتگان کمتر فردی دیده که از نعمت خواندن و
نوشتن محروم‌باشد.
پس از دایر شدن مدرسه و
دبستان به سبک نوین از سال
۱۳۲۴ شمسی به مرور مکتب خانه ها تعطیل‌شد.

اشخاص موثر در ارتقا‌ فرهنگ عمومی ده الویر:

از متقدمین :

۱- ملا محمد علی :

ملا محمد علی ابن کربلایی
محمد الویری متوفای نهم ذیحجه ۱۲۵۶ قمری مدفون در جوار امامزاده الویر که از
وی آثار قلمی زیر باقی مانده
است:
- قرآنی به ابعاد۴۵×۳۴ سانتیمتر در ۴۴۸ صفحه که
تمام تفسیر قران در متن وحاشیه صفحات نقل شده
وبا خطی زیبا نوشته شده وبر حسب نقل سینه به سینه
کار نوشتن این قران هفت سال طول کشیده شده است
در گذشته رسم بر این بود که این قران را در یک روز از
سال در عرض چند کوچه آویزان نموده واهالی ده از
زیر ان می گذشتند تا در طول سال از بلاها در امان
باشند.
قسم به قران ملا محمد علی
نیز از قسم های باور کردنی
الویری ها بوده است
این قران به علت استفاده
زیاد چند بار مورد صحافی
قرار گرفته است
در سال ۱۳۳۸ خورشیدی با
اهتمام مرحوم‌زین العابدین اسلامی( ابن ملا محسن ابن
ملا حسین ابن ملا محسن ابن ملا محمدعلی ) این قرآن
توسط مرحوم میرزا حسن کمالی الویری در قالب دو جلد صحافی شد ودر حال
حاضربه صورت کامل وسالم
موجود است.
تصویر پاره ای از صفحات
قران را ذیلا ملاحظه کنید

بخش سوم .
پیشینه فرهنگ در الویر :

اشخاص موثر در ارتقا‌ فرهنگ عمومی ده الویر:

از متقدمین :

۱- ملا محمد علی :

مشاهیر ادبی الویر

۲-ملا حسین
ملا حسین ابن ملا محسن ابن ملامحمد علی الویری
می باشد متوفای ۱۳۲۰ هجری قمری که از وی
آثار خطی نفیس باقی
است. این مرحوم در
نگارش نامه ها واسناد
دقت نظر فراوان داشته
واز این رو پاره ای ابهامات
در مورد اصل ونصب وشجره
بعض از خانواده ها بر اساس
اسناد تنظیمی این مرحوم
بر طرف شده است
از جمله آثار مکتوب باقی مانده از ملا حسین کتابی
است که با خطی بسیار خوش در زمینه عقود و
ایقاعات در سالهای ۱۲۸۴
،۱۳۱۳ و ۱۳۲۰ قمری تحریر
ودر قالب یک کتاب جلد بندی
شده است نمونه ای از خط واسنادتنطیمی ملا حسین

تهیه کننده ؛ محمد شرافت

+ نوشته شده در پنجشنبه بیست و سوم اردیبهشت ۱۴۰۰ ساعت 13:27 توسط مهندس محمد شرافت ساوجی |

فرهیختگان و پیشکسوت گذشته حال آینده ساوه

دانشگاه ها وانستیو ها /اجتماعی واقتصادی - هنری - پزشکی - تربیتی -کشاورزی - صنعتی

شناخت الویر بخش خرقان /نورالدین اسلامی

پیوندهای روزانه

نوشته‌های پیشین

پیوندها

کد آمارگیر