علامه میرزا ابوالفضل ساوجی

https://savehsara.aftab.cc/modules.php?name=Tutorials&op=viewtut&id=4

زندگینامه علامه میرزا ابوالفضل ساوجی

---------------------------------------------------

شرح حال پدر علامه:

جناب میرزا فضل اله ساوجی اصالتا از طایفه شاملو است و او فرزند حسن خان ابن میرزا حسین خان می باشد و وی از شاعران و خوشنویسان عصر خود و نیز مدتی از طرف شاه عباس اول حاکم هرات ( از جمله چهار شهر خراسان آن روزگار) بوده است. جناب میرزا فضل الله ساوجی در زمان پادشاهی فتح علی شاه قاجار، معلم علی خان ظل السلطان برادر اعیانی عباس میرزا نایب السلطنه و پسر دهم فتح علی شاه قاجار بوده است.
محمد حسن خان اعتماد السلطنه در "الماثر و الاثار" در ذیل نام ایشان آورده است: حاج میرزا فضل الله ساوجی از مشاهیر فضلا دارالخلافه بود. در فنون متنوعه و هنرهای چند، علی الخصوص خط نستعلیق و ثلث و نسخ و معرفت احوال خطاطین و نتایج اقلام ایشان یگانه زمانه محسوب می گردد. در بدایت امر صدارت "ملاباشیگری" مرحوم علی خان ظل السلطان خلف خاقان مغفور باوی تعلق داشت و در زمانی که شاه مرحوم، محمد شاه،شهر هرات را در حصار داشت به موجبی از تهران به اردوی همایون رفت و مورد مرحمتهای فوق الوصف گردید. مدایح بسیار از شعرا عصر، علی الخصوص مرحوم شباهنگ در حق او دیده شده.
در ظهر عاشورای سال هزار و دویست و هفتاد و پنج (ه ق) از سرای سپنج رحلت گزید و قبر ایشان در نجف اشرف است.

میرزا ابوالفضل ساوجی

مجد الدین محمد بن فضل الله ساوجی، طبیب ،ادیب، شاعر و خوشنویس عصر ناصری است. میرزا ابوالفضل ساوجی بر علوم عصر خویش یعنی طب، ریاضیات ، حکمت، ادبیات فارسی و عربی و هنر تذهیب و خوشنویسی مسلط بوده و از مفاخر آن عصر به شمار می آمده است. اجداد میرزا ابوالفضل که از ایل شاملو بودند و در روزگار صفویه در خراسان می زیستند به ساوه مهاجرت کرده اند و میرزا ابوالفضل در ساوه زاده شده و در شهر تهران نشو و نما نموده است.
 میرزا ابوالفضل ساوجی علوم خود چون طب و فلسفه و ریاضیات و ادبیات و هنر خویش نویسی، یعنی خط ثلث، تعلیق، ریحانی، شکسته ،نستعلیق، نسخ، شکسته نستعلیق را در تهران آموخته است و گویا پدر بزرگوار ایشان در تربیت این فرزندان نقش بیشتری را ایفا نموده است. وی بیست و سه ساله بوده که در ردیف دانشمندان طراز اول ایران محسوب می شده و مورد توجه خاص خواص از اهل دانش و بینش قرار گرفته است.

آثار

آثار میرزا ابوالفضل ساوجی را می توان به چند بخش تقسیم نمود:
الف:
1- کتیبه های بسیاری از بناهای سلطنتی عصر ناصری، همچون کتیبه سر در باب همایون، به خط زیبای میرزا ابوالفضل ساوجی است.
2- کتیبه ای که در بالای سر عمارت عثمانی سابق، محل سفارت ترکیه به شرح ذیل بوده که از بین رفته است: انه حمید مجید سال هجری هزار و سیصد بود کاین بنا را بعون سبحانی زامر سلطان حمید خان دوم ساخت فخری سفیر سلطانی
 3- کتیبه ای در وصف بنا و ماده تاریخ ساختمان تالار آینه گلستان به تاریخ 1299 (ه ق) در زیر گلویی مقرنس و آینه کاری این تالار به قلم نستعلیق جلی است.
4- کتیبه ای در آستانه ی مقدسه حضرت عبدالعظیم حسنی در شهر ری.
 5- کتیبه ی قنات ناصری قم که هنوز باقی است.
ب:
آثاری که به خط ایشان نگارش یافته است
 1- تهذیب المنطق، با تاریخ 1286 که به خط اوست.
 2- نسخه ای از آداب المشق بابا شاه اصفهانی، با تاریخ 1261 (ه ق) موجود در کتابخانه مجلس شورای اسلامی.
 3- نسخه ای از کلام الملوک به تاریخ 1261 که در همان کتابخانه موجود است.
 4- مرقعات و قطعات خطی خوش و زیبا که در گوشه و کنار کتابخانه های شخصی بجا مانده است.
5- قباله فروش سه باب دکان ملکی میرزا ابوالفضل ساوجی که در کتابخانه ی شخصی مرحوم آقای مهدی بیانی موجود بوده است و مرحوم بیانی، آن را از نفایس آثار خوشنویسی عصر خود خوانده است.
 6- قطعه سیاه مشقی که در کتابخانه ملی تهران است که به قلم چهار دانگ خوش نوشته است و رقم آن "ذلک فضل الله" است.
 7- دیگر قطعه ای به قلم شش دانگ و نیم و دو دانگ خوش که در مجموعه آقای کریم زاده به مضمون و رقم و تاریخ "یاهو" در نهایت افسردگی نوشته شد، کتبه الحقیرلله فضل الله 1257.
 ج :
"ترجمه سوالات ابوریحان بیرونی از شیخ الرئیس که به پارسی برگردانده است که در نامه ی دانشوران ناصری، ذیل "ابوعبدالله معصومی آمده است.
د:
چند رساله در طب و ریاضی که مرحوم دکتر نجم آبادی از آنها فقط نام برده اند.
ه :
قصائد و غزلیات که به خط شریف و طبع ظریف ایشان است و در مجموعه ی دیوان او، به زودی چاپ و منتشر خواهد شد.

 میرزا ابوالفضل ساوجی و اشتغال به طبابت

مرحوم مبرور و فقید سعید جناب دکتر محمود نجم آبادی در مقاله ی خود پیرامون موضوع فوق الذکر و عنوان مزبور ، مرقوم فرموده اند: میرزا ابوالفضل [ساوجی] پس از اتمام تحصیلات طب در خدمت عمویش میرزا موسی [طبیب ساوجی] به طبابت پرداخته و آنچه که از خلال صحایف مستفاد می گردد آنکه: طبابت دربار مانع آن شده است که وی طبابت آزاد را دنبال نماید.

دست خط منسوب به استاد

وی طبیب مخصوص چند خانواده اعیان و اشراف و شاهزادگان بوده است. اما آنچه که مسلم است آنکه جز وظیفه و مستمری که از دربار ناصر الدین شاه و امراء و شاهزادگان که طبابت خانوادگی آنان بر عهده داشته حق الزحمه یا حق القدم از هیچ کس نمیگرفته است.

دکتر نجم آبادی اضافه نموده اند که: پس از فوت میرزا فضل الله [پدرش] فرمانی به نام او [میرزا ابوالفضل] از طرف ناصرالدین شاه صادر می گردد که به شرح زیر است.
و ... آنکه چون مرحوم میرزا فضل الله ساوجی از قدیمی دعاگویان خاص دولت جاوید فیاض بود و مدت عمر خود را تا ابن اوان که داعی حق را لبیک اجابت گفت. همواره به لوزام دعاگویی دولت جاوید فرجام و استدراک خدمت نیاکان کرام مصروف داشت.

و در این عهد همایون نیز از شرایط دعاگویی آنی فرو نگذاشت و سابقا مبلغ یکصد تومان از بابت مالیات دارالخلافه تهران به رسم مستمری در حق او برقرار بوده و مقطوع شده بود. این اوقات که مراتب فضل و کمالات عالی جناب معالی القاب نتیجه النجبا و الادبا "میرزا ابوالفضل" پسر آن مرحوم که سالها در فنون علوم از طب و ریاضی و خطوط و غیره زحمت کشیده در پیشگاه حضور باهر النور، به منصه ظهور رسیده و اهلیت استحقاق او به وجه احسن مشهود افتاد.

 لهذا در هذه السنه یونت ینل خیرت تحویل مبلغ یکصد تومان را کماکان به صیغه ی مستمری در وجه او [میرزا ابوالفضل] مرحمت و برقرار فرمودیم که همه ساله از بابت مستمری مرحوم شیخ سلمان بوشهری که فوت کرده است اخذ و دریافت نموده، صرفه معاش خود سازد و در نهایت فراغت به لوازم تحصیل علوم دینیه و مراسم دعاگویی دوام دولت قاهره پردازد. و مقرر آنکه حکام حال و استقبال مملکت فارس مبلغ مزبور را بعد از وضع رسوم دیوانی در حق عالی جناب مشارالیه برقرار دانسته و عاید دارند و به خرج مالیات آنجه مجری و محسوب دانند.

المقرر عالی جنابان مقربوالخاقان مستوفیان عظام و کتاب سعادت اکتساب دفاتر خلود و دوام شرح فرمان همایون را ثبت و ضبط نموده در عهده شناسه که تحریرا فی شهر ربیع الثانی 1275. تمام شد. دکتر محمود نجم آبادی بدین مقام اضافت فرمودند که:  از مفاد این فرمان ، چنین مستفاد می گردد که مرحوم میرزا فضل الله پدر میرزا ابوالفضل به سال 1275 هجری قمری مطابق با 1237 شمسی فوت کرده و حقوق پدر در حق پسر به میزان یکصد تومان برقرار گردید. تا زمان فوت میرزا ابوالفضل یعنی 1312 هجری هجری قمری ( قریب چند ماه قبل از کشته شدن ناصرالدین شاه) استفاد نموده است.

وفات میرزا ابوالفضل ساوجی

صاحب "طرایق الحقایق" که هم عصر میرزا ابوالفضل ساوجی و از دوستان دانشی ایشان بوده است در آن اثر گرانقدر فرموده اند: قریب ده سال با راقم، نهایت انس داشت و طریق مودت مسلوک می نمود، هم رفیق بود و هم طبیب، هم ادیب بود هم حبیب. در ماه رمضان المبارک سال 1312 در منزل فقیر، چند شبی بماند و در ضمن صحبت گفت : ای فلانی، شصت و پنج سال عمر من است، بعد از این ماه طولی نکشد که مرا اجل محتوم برسد. و می خواهم به کوه شهر بانو دفن شوم.
و علی الجمله چنین شد

که گفت : ولی وراث، در سر مزار معروف به "قبر آقا" کالبدش را به خاک سپرد